हिंसाको सकसमा मधेशको ‘राजनितीक चेतना’

राजनितीकशास्त्री प्राध्यापक कृष्ण हाछेतू भन्छन, जारी मधेश आन्दोलन अहिले राज्य विरुद्ध देखिए पनि यो चाडै ‘मधेशी भर्सेज पहाडी’ को जातीय हिंसामा परिणत लक्ष्णहरु देखिन थालेका छन । 

१ महिना देखि आन्दोलनरत मधेशमा अहिले सम्म कम्तीमा पनि ४४ जनाको ज्यान गइसकेको छ । संघियता सहितको नयां संविद्यानको मुद्धाहरु प्रति असन्तुष्टी पोख्दै आन्दोलनमा होमिएको मधेशमा जारी आन्दोलनको क्रममा प्रर्दशनकारीहरु संगै प्रहरीहरु पनि दर्जनौको संख्यामा मारिए । सप्तरीको भारदहवाट सुरु भएको हिंसात्मक घटनाहरु हिजो वुलेकी रुपन्देहीमा भएको ४ बर्षीय वालकको हत्या सम्म आइपुग्दा देश मात्रै होईन कि विदेशहरुको पनि सरोकारहरु प्रगट भईरहेको छ । आन्द्योलनमा अत्यद्यिक वल प्रयोग भइरहेको भन्दै राष्टिय मानव अधिकार आयोग देखि संयूक्त राष्ट संघ हुदै भारत, अमेरिका सबैले गम्भिर हुन सम्बन्धित पक्षहरुलाई आग्रह र सचेत गराउन थालेका छन । तर पनि नेपालको प्रमुख भनाउदा दलहरु यसलाई सम्बोधन गर्दै अघि वढने पक्षमा देखिएन । उनीहरु संविद्यान निर्माणको प्रक्रियालाई अगाडी वढाउदै आउदो आईतवार नेपालको नयां संविद्यान जारी गर्दै छन । आन्द्योलनरत पक्षहरुले यो संविद्यान नमान्ने सार्वजनिक घोषणा नै गरीसकेका छन । यस्तो अवस्था संविद्यान जारी भए पछि स्थिती झनै भयावह होला भन्ने त्रास मधेश देखि पहाड सम्मै छ । आखिर के छ त पछिल्लो अवस्था ?

राजनितीकशास्त्री प्राध्यापक कृष्ण हाछेतू भन्छन, जारी आन्द्योलनले नेपाललाइ दुई किता प्रष्ट रुपमा विभाजित गरी सके । यसलाई जती सम्बोधन गर्न ढिला हुन्छ, यसले त्यती नै विकराल रुप लिने निश्चित छ । हाछेतू भन्छन, मधेश र थारुको जारी आन्दोलन अहिले राज्य विरुद्ध देखिए पनि यो जातीय स्वरुप ग्रहण गर्छ, गर्छ, यसलाई रोक्न सकिदैन र केहि महिना भित्रै यो् मधेशी भर्सेज पहाडीको द्धन्दको भयानक रुपमा अगाडी आउछन । मधेश आन्दोलन माथी गहिरो अध्यन गरेका हाछेतू मधेशीहरुको राजनितीक मनोविज्ञानलाई सहि ढंगले नेपालको संस्थापन पक्षले बुझन नसक्दा र त्यसलाई व्यवस्थापनमा चासो नदिएका कारण परिस्थिती गम्भिर भविष्य तीर अगाडी लम्किरहेको बताउछन ।

मधेशको राजनितीक चेतनालाई काग्रेस, एमाले मात्रै होईन नेपाल राज्यको संस्थापनले बुझने र त्यसलाई आत्मसाथ गर्ने प्रयास कहिले गरेको देखिएन, उनी भन्छन, उनीहरुले खाली भोटको कसीमा तुलना गरेर गणितको खेलमा लाग्ने गर्छन । आज मधेशमा जुन परिस्थती आएको छ, त्यो पछिल्लो १६ वुदे पछि प्रगट भएको मात्रै हो, ग्राउण्डमा त दोस्रो संविद्यानसभाको निर्वाचनको परिणम लगतै देखिसकिएको उनको दावी छ । मधेशीहरु नेपाली संस्थापन पक्ष भन्दा पुर्ण रुपमा आफुहरु भिन्न छू भन्नेमा प्रष्ट छन तर त्यसलाई याहाको राज्यले स्विकार गर्न तयार देखिएको छैन, समस्या याहा निर भएको उनको भनाई छ ।

खतराका संकेतहरु 

प्राध्यापक हाछेतूले भने झै मधेशमा जारी आन्दोलन अहिले राज्य विरुद्ध देखिए पनि यो जातीय स्वरुप ग्रहण गर्ने लगभग निश्चित जस्तै छ । जसको मुख्य कारण यसलाइ सम्बोधन गर्न भईरहेको ढिलाई नै हो । जारी आन्दो्लन सुरु भए संगै आन्द्योलनकारीहरुको निशानामा प्रहरी प्रशासनहरु देखिन्छ । पश्चिमको कैलालीमा ८ जना उच्च सुरक्षा अधिकारीहरुको हत्या नै भयो, नवलपरासीमा गाउले र प्रहरीहरु विच दुई दिन सम्म झडप नै भयो, झडपमा धाईते भएका १ प्रहरी अधिकारीको मृत्यू नै हुन गयो । आफनो प्रहरी जवानहरु आन्दोलनकारीहरुको निशानामा परेपछि प्रहरीहरुले प्रर्दशनहरुमा जथाभावी गोली चलाउन थालेको आभास त्यतीकै हुन्छ । महोतरीको जलेश्वरमा त्यही आक्रोशले प्रर्दशनकारीहरु फेरी एक प्रहरी अधिकारीहरुको निर्मम तरीकाले मार्न पुगे । प्रहरी र आन्द्योलनकारीहरु यती किताकाटको अवस्थामा देखिन्छ कि रौतहटमा स्थानिय मोर्चा र एउटा मुस्लीम मोर्चाले संयुक्त रुपमा विज्ञप्ति निकाल्दै स्थानियहरुलाई प्रहरीहरु लाई घर भाडामा नदिने र प्रहरी परिवारहरुलाई जिल्ला नै छोडने अल्टीमेटन दिएको प्रेस विज्ञिप्त निकाले । यता प्रहरीहरुले असुरक्षित महसुस गर्दै मधेशका जिल्लाहरुमा गाउ गाउ वाट आफनो पोष्टहरुलाई सदरमुकामहरुमा केन्द्रित गर्न पुगे । सदरमुकामहरुमा सरकारले सेना परिचालन गरेर क्र्फयू जारी गरे संगै आन्दोलनकारीहरु गाउ गाउमा आफना अधियानलाई फैलाउदै लगीसकेको छ । त्यस क्रममा गाउ गाउमा रहेको प्रहरी पोष्टको कार्यलयहरुमा आगजनी देखि तोडफोड भएको तस्वीरहरु समाजिक सन्जालमा जतजतै देखिएका छन । यता प्रहरी अधिकारीहरु प्रतिशोधको भावनाले ग्रस्त भएर स्थानिय आन्द्योलनकारीहरुलाई व्यापक धरपकड  गर्न थालेका छन । त्रासले कतिपय जिल्लाहरुका स्थानिय मधेशी नेताहरु सिमापारि गएर बस्न थालेका छन । यसले स्थिती कति भयावह बन्दै गएको छ भन्ने सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।

राजनितीक सम्बोधनको खाचो 

जानकारहरु जारी मधेशको आन्दोलन सक्दो राजनितीक सम्बोधन गर्न ढिला गर्नु हुदैन भन्छन । यद्यपी प्रमुख केहि दलहरु त्यसलाई आलटाल गर्दै सिध्याउन सकिन्छ भन्ने मुडमा देखिन्छ । नवलपरासीमा बस्ने मधेशका एक जना अगुवा बुद्धजिवी कौशलेन्द्र श्रीवास्तव भन्छन, मधेशको राजनितीक मनोविज्ञानलाई सम्बोधन गर्न काठमाडौ जती ढिला गर्छ, उसले यो देशमा त्यती नै समस्याहरु वढी सिर्जना गर्दै जान्छ । सदभावना पार्टीको स्थापना कालका एक सहयात्री समेत रहेका श्रीवास्तव हिन्दी आन्दोलनका एक जना अगुवा पनि हुन । उनी भन्छन, २०६३ मा भएको मधेश आन्दोलनले अघि सारेको मधेशीहरुको राजनिती चेतनालाई आलटाल गरेर सिध्याउछू भनेर सोच्नू काठमाडौको संस्थापनका लागी धेरै ठुलो भुल हुनेछ । उनी भन्छन, मधेशी नेताहरुलाई देखेर मधेशको राजनितीक महत्वलाई आकंलन गर्नु अर्को परम्परागत काठमाडौको कमजोरी हो । श्रीवास्तवका अनुसार मधेशको वढदै गएको राजनितीक चेतनाले यो देशको राज्यसतामा आफनो उचित हिस्सेदारी खोजेका छन । उनी भन्छन, यसलाई हिंसाको सकसमा राखेर जती गिज्याउछन, यो त्यती नै प्रतित्युपादक बन्ने छन । त्यही भएर होला राजनितीशास्त्री हाछेतू भन्छन, हामी जातीय हिंसाको वाटोमा अघि वढीसकेका छौ ।